ANADOLU ALEVİLİĞ İNANÇ ÖRGÜTLENMESİ VE KURUMSAL YAPILANMASI ÜZERİNE

6 Şubat 2022 tarihinde yayınladığımız bir Makalae’de, Anadolu Alevi örgütlenmesinin yapılanması üzerine, düşüncelerimizi paylaşmıştık. Modern Alievi örgütlenmesinin iki önemli ayak üzerine (sivil toplum örgütlenmesi ve inanç örgütlenmesi) oturduğunu belirmiştik. Sivil toplum örgütlenmesinde fazla bir sorun olmasada, inanç örgütlenmesinde önemli belirsizlikler, yetersizlikler ve yanlışlar bulunduğunu belirterek, bu konu üzerine düşünce geliştirilmesi gerektiğine değinmiştik.

Bu gönkü makalemizde, Alevi İnanç örgürlenmesi üzerine, bazı öneriler geliştirmeye çalışarak, konunun uzun vadeli bir şekilde ale alınmasına, kalıcı ve ihtiyaca cevap verebilen bir modelin geliştirilmesine katkı sunmaya çalışacağız. Sunacağımız önerilere sadece eleştiri getirmek sorunun çözümü için hiç bir fayda sağlamayacağından, bizim önerilerimizi eleştiren dostlar, kendi alternatif önerilerinide sunarlarsa, faydalı emek harcamış olurlar.

Şimdiki durumda, genellikle Alevi Kültür Merkezleri ve Cemevleri, kendi üyeleri olan Ana-Dede-Babalar’dan oluşan, bir İnanç Kurulu seçiyor ve bu İnanç Kurulu kendi çabasıyla Alevi toplumunun inançsal ihtiyaçlarına cevap vermeye çalışıyor. İnanç Kurulu sivil toplum örgütlenmesi gibi eşit üyelerden oluşan ve kendi kurullarında yapılan seçimler ile hiyerarşik bir yapılanma yaratmaya çalışıyor. Bu sisteme göre oy çoğunluğunu alabilen Dede-Ana-Baba, İnanç kurulunun en üst kurumuna oturabiliyor. Kamil İnsan(Bilge-Olgun-Deneyimli) olma özelliği yeteri kadar dikkate alınmıyor.

Bu sistemin getirdiği bazı davranış biçimleri ve alışkanlıklar, İnanç önderlerimizin karakterini bozuyor. Kurumlara ve kurullara yönelik seçim faaliyetleri, tarafkirlık ve manipulasyonlar, alternatif olanları değersizleştirme çabaları, vb. gibi tavır ve davranışların yarattığı tahribatlar, Dede-Ana-Babalar’ın, Alevi İnanç Önderi olma özelliklerinden(her Can’a bir Can olarak hakkaniyetle davranma) ayırıyor. Halbuku, Kamil İnsan olmak, en başta Alevi İnanç Önderleri için birer yükümlülüktür. Alevi İnanç örgütlenmesinin kurumlarına ve kurullarına seçilecek kişilerin, o kurum ve kurul için belirlenmiş eğitimi tamamlamış olması, bilgi-olgunluk-tecrübe’ye sahip olması, aday olduğu kurum ve kurulların seviyesi kadar kendini geliştirmiş olması, bir yükümlülük olduğu gibi, Kurumlar ile bireylerin uyumlu çalışmasını birlikte getirebilir. İnanç kurulunda kaliteyi ve sistemli gelişmeyi garanti eder. Kişisel yarışları ve olumsuz yansımalarını boşa çıkarır…

Her ne kadar, var olan bir İnanç Kurulu iç eğitiminden bahsedilsede, içerik ve sonuç olarak, ihtiyaç ve istemlere denk düşmediği ve cevap veremediği görülmektedir.

Tarihten İki Ayrı Örnek:

Anadolu Alevileri tarihine ve çevresine dikkatlice baktığımızda, konumuza yardımcı olabilecek, yada ışık tutabilecek, iki ayrı örnek dikkatimizi çekmektedir. Bu iki örnek, dikkatlice değerlendirildiğinde, günümüze uyarlanarak gerekleri yerine getirildiğinde, Anadolu Alevi toplumunun, inançsal yapılanmasına ve örgütsel kuruksallaşmasına geçerli bir cevap verebilir.

Tabiki bunlar hazır reçeteler değiller, eleştirel bir şekilde değerlendirilip, günümüz koşullarına uyarlanması zorunludur.

Birinci Örnek:

Abdulbaki Gölpınarlı, Alevi-Bektaşi Nefesleri adlı kitabının arka sayfalarındaki ‘Açıklama’ blümünde, ‘Üçler’ kelimesinin açıklamasını yapmaktadır. Üçler açıklamasında, Sufilerin, örgütsel yapılanmalarını kısaca sunmaktadır. Bu yapılanmaya göre;

En üstte yada başta Kutup olarak görülen BİR BAŞKAN

Başkanın altında ve her biri bir yanında İKİ YARDIMCI

Bir Başkan ve iki yardımcıların oluşturduğu ÜÇLER

Üçlerden sonra yediler veya onikiler ONİKİLER

Onikilerden sonra kırklar KIRKLAR

Taban genel delege sayısı üçyüzler ÜÇYÜZLER

(Abdulbaki Gölpınarlı: Alevi-Bektaşi Nefesleri İnkılap-İstanbul, s.393)

İkinci Örnek:

Jes Peter Asmusse, Manicilik(Der Manicheismus) adlı incelemesinde, Maniciliğin hızlı gelişimine yol açan etkenin, iç hiyerarşik yapılanması olduğu tesbitini yapmaktadır. Yalnız, Miniciliğin bu yapılanmaya uygun düşecek eğitimli elemanların yeteri kadar var olduğunu ve güçlü eğitim sisteminin devam ettiğini belirtmektedir. Bu yapılanmaya göre;

En üstte yada başta Mani yerine BİR BAŞKAN

Başkanın altında beş bölgeyi temsilen BEŞLER

Beşlerin altında oniki öğretmenler ONİKİLER

Onikilerin altında yetmişiki papazlar (yada millet) YETMİŞİKİLER

Yetmişikilerin altında üçyüzaltmış seçkinler ÜÇYÜZALTMIŞ

(Jes Peter Asmussen: Der Manicheismus. İn: Handbuch der Relirionsgeschte, Bnd. 3, s. 337-350, Hrsg.: Jes Peter Asmussen ua. 1972)

Verdiğimiz her iki örneğinde kendine özgü, o zamanın yaşam ve düşünce biçimine uygun, bir iç işleyişi vardı. İlgi duyanlar tabiki verdiğimiz kaynaklara bakabilirler.

Biz burada Anadolu Alevi toplumunun İnanç Örgütlenmesi için bazı önereilerde bulunmak istiyoruz. Anadolu Aleviliği hem Sufizmden ve hemde Manicilikten oldukca etkilenmiş, onlardan bazı düşünce ve rituelleri devralmış, sekretik bir İnanç Sistemi’dir. Bu nedenle, yukarıda verilen inançsal yapılanma örneklerindende etkilenmek ve esinlenmek uygun ve yaratıcı etki yapabilir.

Bir:

Verilen sayılar (bir, üçler, beşler, yediler, onikiler, kırklar, üçyüzler ve üçyüzaltmışlar) birer Makam’dır. Bu sayıları ve makamları Anadolu Alevileri inanç toplumu, eksikleri tamamlayarak ve fazlalıkları çıkararak, kendine göre düzenleyebilir.

İki:

Her makam yada kurum kadın ve erkek karışımından oluşur. Oranlar somut duruma ve elde bulunan eleman durumuna göre zamanı geldiğinde ayarlanabilir.

Üç:

Bir üst kurumdan, herhangi bir birey(sorumlu) eksildiğinde yada her hangi bir nedenle ayrıldığında, onun yerine, hemen bir alt makamdan, başka bir birey(sorumlu) göreve getirilir(seçilir). Kişilerin makamsal yada kurumsal yükselmesi, birer basamak ve bir alt basamaktan sadece o basamağın bir üst basamağına mümkündür.

Dört:

Her kuruma, kurumun seviyesine uygun düşen bireyler(sorumlular) seçilir(getirilir). Kurumlarda, aşağıdan yukarıya çıktıkca, kurum görevlilerinin bilgi ve birikim seviyesi gibi olğunluk dereceside, yükselemek zorundadır.

Beş:

Alevi İnanç görevlilerinin eğitimine yönelik, kabul edilecek makamları ve değişik seviyeleri dikkate alan yada ona göre uyarlanan, bilimsel bir eğitim proğramı geliştirmek gereklidir. Bu eğitim, bir sistem haline getirilmeli ve modern okul eğitimindeki sınıflar seviyesi gibi, makamlar eğitim seviyesi belirlenmelidir. Bir makamdan bir üst makama geçiş başarılı bir imtihanla mümkün olmalıdır. Şayet eğitimli İnsan sayısı, gerektiğinden fazla ise, seçim yapılabilir.

Altı:

Bu İnanç eğitimi yetişkin Alevilere verileceğinden, seviye ortaokul, lise ve ünüversite ayarında düzenlenmelidir ve bu konuda sabırlı olunacağı gibi ciddide olmak gerekir. Konular işlenirken, o konuyla ilgili, en eski kaynaklardan tutunda en yeni kaynaklara kadar, bütün kaynaklar tanıtılmalı, içerikleri sunulmalı ve birlikte tartışılmalıdır.

Bu eğitim sayesinde, Alevi İnanç önderlerinin, genel kültürleri, İnançlar ve Dinler üzerine temel bilgileri, Anadolu Aleviliğ üzerine ayrıntılı ve derin bilgileri olmalıdır. Alevi İnanç Önderleri konuşunca, herkesce ve özlemle dinlenen, bilge bir imaj bırakmalıdır.

Bunlar hemen bugünden yarına halledilecek işler olmadığını biliyoruz. Fakat, önce konuyu yani ihtiyacı, kafamızda gereği gibi açıklığa kavuşturmalıyız. Ortak akıl ile, yolda yürüyenler olarak hep birlikte, bu günkü olduğumuz yerden bizi bir adım ileriye götürecek, somut adımlar atmalıyız. Mesela üç yıllık yada beş yıllık bir çalışma proğramı ile konu teorik ve pratik olarak denenebilir…

Alevi aydınlanmasına katkı için, Aşk ile, …

Dr. Hüseyin Akpınar

Frankfurt, 22.02.2022